Carmen Bernabé Urbieta, Teologia
Biblikoan Doktorea, espezialitate-ikastaroak egina Jerusalemen eta
Estatu Batuetan; ‘Testamentu Berria’ko irakaslea da Deustuko
Unibertsitatean. Gogoa Foroan hitz egin du gai honi buruz: “Magdalako
Miriam, autoritatedun emakumea kristautasun jaio berriaren barnean»; gai
horren gainean liburu bat moldatzen ari da. Iturria eta euskeraz: Rufino Iraola.
Ebanjelio kanonikoek oso datu gutxi
ematen dute. Ez dute kontatzen gertaturiko guztia, bazik komunitateen
fedearentzat premiazko ikusten dutena bakarrik. Iritsi zaizkien
tradizioak jasotzen dituzte, eta eskribitzen ari diren momentuari,
momentu berriari, aplikatzen dizkiote. Gizonezkoen ikusmoldetik
erredaktatuak daude testuak eta, hori dela kausa, ikusezin bilakatzen
dira emakumezkoak edo oso egoera esanguratsu eta inportanteetan bakarrik
azaltzen dira. Horregatik, ebanjelioek Magdalako Mariari buruz diotena
oso gutxi da, baina arrunt inportantea.
Lau ebanjelioetan berdin, azkeneko
kapituluetan azaltzen da Magdalena: pasioaren kontaketan eta
berpiztearen kontaketan. Horiez aparte, Lukasen ebanjelioaren 8,3an
bakarrik aipatzen da, non agertzen den, hamabi apostolu eta beste
emakumezko batzuekin batera, Jesusi jarraiki eta hau herririk herri
berriona iragartzen.Dena den,
funtsezko gauza dezente diote: Galilean, Jesusen misioaren
hasiera-hasieratik haren jarraitzailea izan zela. Heriotzaren eta
ehorzketaren lekuko izan zela. Berpiztua agertu zitzaiola, eta bizitzeko
modu berria iragartzera bidalia izan zela. Eta lehenengo zegoela
emakume dizipuluen artean.
Dizipuluei buruz esaten diren gauzak
badagozkio Magdalenari ere. Dizipuluen jokaera laburbiltzen duten bi
aditz ageri dira: Jesusi jarraitu eta Jesus zerbitzatu. Jesusekin eta
dizipulu guztiekin konpartitu zituen haren karisma eta estigma oro, hau
da, talde kontrakultural hari egozten zitzaizkion iritzi txar guztiak:
mozkor eta tripontzi izatearena… Hasiera-hasieratik Jesusen
jarraitzailea zelako, haren gogoaren hastapenera iraultzen ditu begiak,
eta Jesusi entzun zion eta Jesusengandik ikasi zuen guztia errebisatu
zuen. Emakumeek, gizarte eta garai hartan, ez zeukaten testigu-lanetan
aritzerik auzitegietan, baina Magdalena Jesusen heriotzaren lekuko izan
zen komunitatearen aurrean, eta haren gorpuak, gurutzetik jaitsi ostean,
izandako gorabeheren testigu ere bai.
Berpiztua agertu izanak autoritatea
ematen zion. Hori dela eta, Maria Magdalenak garrantzi handia dauka
komunitatean eta lehena da emakumezkoen artean, estreinako azaltzen da
emakumeak aipatzen diren kasik zerrenda guztietan. Magdalena apostolu
izan zen, eta Jesusek heriotza gainditu zuela iragartzera bidalia izan,
eta kausa haren alde jarraitu behar zela zabaltzera bidalia. Rábano
Maurok, IX. mendeko gotzainak, “apostoluen apostolu” deitu zion
Magdalenari, berari azaldu baitzitzaion Berpiztua lehenengo, eta notizia
hori Pedro eta gainerako dizipuluei emateko agindua jaso zuen.
Exegeta batzuen artean eztabaida handia
dago Jesusen gorpuarekin gertatu zenari buruz. Crossan-ek dio ez zutela
lurperatu; gorpua, hiritik kanpo exekutaturiko pertsonarena zelarik,
txakurrek jan zuten, eta hezurrak fosa komun batera bota zituzten. Bada
besterik esaten duenik ere, Nikodemo eta Arimateako Joseren
erreferentzietan oinarriturik: Sanedrinak bazuen hilobia exekutaturikoen
gorpuak sartzeko eta, horrela, kutsadura lega saihesteko.
Baina bada lau ebanjeliotan berdin
azaltzen da tradizio bat: emakumeek segituan bisitatu zuten Jesus ipini
zuten lekua. Komunitateen fedea modu plastikoan plasmatu nahi duen
kontaera bat da. Dolua egiteko lehengo eta egungo ohituretatik dator
horrela kontatzeko modua; eta, batez ere emakumezkoak, beren defuntuekin
mintzatzeko ohituratik. Pedroren Ebanjelio apokrifoak, II. mendekoa,
komentatzen du: “emakumezkoen egiten zutena egitera joan ziren”, hau da,
negar egitera, gogoratzera, dolua egin eta kontsolatzera. Doluaren gaia
oso arriskutsua izatera iritsi zen antzinatean eta bairen erregulatzen
zuten legeak.
Kontaketaren giro horretan, aingeruek
emakumeak konbentzitzen dituzte Jesusengatik ez dagoela dolua egin
beharrik. Emakumeek, doluaren ekintza horretan, esperientzia hau
bereganatzen dute: Jesus ez dago hilda. Eta oso rol garrantzitsua asumitzen dute: kontatzera doaz. Horrela espresatzen da komunitatearen fedea, Jesus herioaren mende ez zegoelako esperientzia.
II. mendearen ostean, zerbait inportantea
gertatu zen Magdalenaren memoriarekin. Ebanjelio apokrifoek eta
geroagoko beste izkribu batzuek ez dute ezer askorik esaten pertsonaia
historikoei buruz. Aitzitik, islatzen dutena da antzinako kristautasuna
osatu zuten hainbat talderen jokaera eta bilaketa-lana.
Sinbolizatze-prozesuak datoz bata bestearen ondotik. Eta, komunitateen
presentzia publikoak eta instituzionaltzeak aurrera egin ahala, Pedro
eta Magdalenaren autoritatea borrokan ageri dira, kontrario edo kontrako
gisa, gatazkak gizonezkoen alde ala emakumezkoen alde erabakitzeko.
Azkar hasi ziren eztabaidatzen
emakumearen autoritatea, predikatzeari eta asanbladetan hitza hartzeari
dagokionez, filosofiako (estoiko, neoplatoniko edo gnostikoko)
terminokoak erabiliz. ‘Feliperen Ebanjelio’ goiztiarrean, modu
sinbolikoan noski, Magdalenari ahoan musu ematen ageri da Jesus; ez,
noski, motibazio erotikoarekin, baizik eta bere espiritua komunikatzeko
forma gisa eta, horrekin batera, hitz egiteko eta irakasteko autoritatea
transferitzeko forma gisa ere bai. II. mendean, ‘Mariaren Ebanjelioa’
deritzonak, dizipuluek Berpiztuarekin izandako elkarrizketak jasotzen
ditu, eta dizipuluen artean dago Magdalena ere; Jaunaren hitzak
transmititzen dizkie Mariak, baina Pedro galdezka hasten da: «Nola
liteke Jaunak emakumezkoei esatea guri ez diguna?» eta Mgdalena negarrez
ari da, eta Levik defenditu egiten du Magdalenaren autoritatea.
Eta II. mende horretan bertan, ‘Paulo eta
Teklaren egintzetan’, Paulorengandik jaso duen autoritatean
oinarriturik, Teklak bere burua bataiatu eta bere buruari irakasten dio.
III. mendeko ‘Pistis Sofia’ liburuan, hirurogeita hamar bat galdera
egiten zaizkio Jesusi; gehienak emakumezkoek eginak dira; azkenean hala
dio gizonezko batek: «Jauna, esaiezu isiltzeko emakumezko horiei, guk
hitz egin dezagun», eta emakumezkoen hitz egiteko, galdetzeko eta
irakasteko eskubidea defenditzen du Jesusek. Testu horien guztien
hondo-hondoan ikus daitekeena kristautasuna osatzen ari zen garai
hartako genero-rolen definizioa.
Magdalenaren figura beste batzuez
ordezkatze-prozesua progresiboa izan zen, IV. mendean hasita. Lehenik,
Mgdalena baztertu eta Nazareeko Maria bota zuten aurrera. Eta laster
Testamendu Berriko emakume guztiak nahastu ziren elkarrekin, plural
ez-diskriminatua sorturik: Maria zuten izena denek. Emakumeen izenei
dagokienez, sormen-eskasia ez da gertatu, soilik, eremu judutarrean, non
Maria edo Miriam zen izenik ohikoena, baita erromatarren artean ere: ez
zuten burua askorik hausten emakumezkoei izen diferenteak ipintzen;
gero izengoitiak ipintzen zizkieten, elkarrengandik bereizteko.
Magdalako Maria beste emakume batzuekin
nahastu dute. Ikus dezagun prozesua. Aurrena, Maria Magdalena Betaniako
Mariarekin [Lazaroren arreba eta Martaren ahizpa], identifikatu zen, eta
gero hau Jesusi oinak perfumez igurtzi zizkion emakumearekin; azkeneko
horri buruz Lukasek dio bekataria zela. VII. mendean, Gregorio Magnok
Lukasen emakume bekatari damutuarekin identifikatu zuen Magdalena.
Jacobus de Voragine-ren Legenda Aureak, VIII. mendean, honela aurkeztu
zuen Magdalena: Frantziaran iritsi eta predikatzen hasten da; baina,
berehala, kobazulo batean, penitentzia egiten, aurkeztu zuen. Hori gai
erabilia izan da elizako sermoietan, baita arte plastikoetan ere mende
luzeetan.
Gero, gaurko literaturak, inolako
oinarririk gabe, noski, egin duena da Magdalena prostituta izatetik
“Haren Emazte” izatera eraman. Ez dut uste problema handia litzatekeenik
Jesus ezkonduta egotea; berdin daude argumentuak alde nahiz kontra.
Baina ebanjelioei ez zaie axola alderdi hori, eta ez dute ezer esaten
horri buruz. Ozta-ozta dakigu Pedro ezkondua zela.
Horrekin, Magdalenaren memoria perbertitu
eta otzandu egin zen; ondorioz, baita emakumeak Elizan behar zuen
berdintasun eta autoritatearen legitimazioa ere. Esan dezagun, ordea,
Ekialdeko Elizek inoiz ez zutela aldatu Magdalako Miriamen irudi
originala. Mendebaldeak Vatikano II.a Kontziliora arte itxaron behar
izan zen. Uztailaren 22an ospatzen da Magdalena eguna; egun horretako
testu bibliko, antifona eta liturgiako otoitzek itzuli digute berriro
benetako irudia: Jesusen jarraitzaile eta lekuko, autoritatedun emakumea
Elizan.
Lukasen ebanjelioak dio “espiritu txar
eta gaitzetik sendaturiko” emakumeak zebiltzala Jesusekin; horien
artean, “Magdalena zeritzan Maria, zeinengandik irten ziren zazpi
deabru” Litekeena ote da Maisuak Magdalena bere onera etorrarazi edo
sendatu izana?
Jesusi jarraitzen zioten emakumeak ez
ziren ohikoak. Dakiguna da Jesus aurkitzeak bizia aldatu ziola
Magdalenari; areago oraindik, baldin eta erlazio horren jatorria
zailtasun-egoeran ardaztua bazegoen. Baina, gaur egun, Antropologia
Kulturalaren bitartez erraz esplika daiteke “deabruen” kontu hori.
Deabruak hartuta egotea izan zitekeen modu ez-kontziente bat, itolarri,
injustizia-egoera eta askatasun faltaren kontra protesta egiteko.
Emakume haiek gestuen bidez adierazten zuten sufrimendua; hain
zuzen Celsok, historialari erromatarrak, “histerikoak” deitu zien: Jesus
eta Jesusen mugimenduak beste ikusmuga bat eskaintzen diete beren burua
konprenitzeko.
Genesaret Lakuaren ondoan, Galilea
Itsasoan, zegoen Magdala hiria. Garai hartako, asmonea eta herodiana,
aztarna arkeologiko inportanteak aurkitu dira. Beti uste izan da Flavio
Josefok exajeratu egin zuela, 40.000 biztanle zituela esan baitzuen,
baina gaur egun pentsatzen ez zuela exajeratu. Arkeologiak ikusarazi du
Magdala hiri handia zela, merkataritza- eta kultur gune inportantea.
Kale eta plazak aurkitu dira, lakuko portua, bainu-gela eta komun
publikoak, eta sinagoga bat ere bai. Zati batean Kristoren Legionarioak
eliza eraiki dute, Maria Magdalenaren memoriari dedikatua.
Zortzi zutabe handi eraiki dituzte
ebanjelioko emakumeen izenekin, eta bat izenik gabe; hau, emakume
guztiei dedikatua; fede-transmititzaileak dira, baina beren familian, ez
Elizan. Gainera, zutabe horiek atrioan daude, elizatik kanpora. Eliza
barruko zutabeek hamabi apostoluen izenak daramatzate.Errekuperatu nahi
den memoria, Magdalenaren memoria, hau da: emakume zaintzailea,
sufrutzailea, deabruen atzarretatik askatua, eta Genesiko sugearen
antzera irudikatu eta itxuratuak; hori proposatzen da “emakume katoliko
gaztearentzat” eredu, familiaren sostengu gisa pentsaturiko emakumea.
Guztiz desagertu da dizipuluaren, testiguaren, Berpiztuaren bisita izan
zuenaren eta apostoluaren memoria.
Kontuz ibili behar da memoriari
historikoarekin. Bai horixe! Memoria errekuperatzea ez da zerbait
azpijanik gabea. Ze memoria? Zein helbururekin? Magdalenaren memoria
berdin erabili da Elizaren barnean emakumearen berdintasuna
errebindikatzeko zein emakumea mendean hartzeko. Nik ezagutzen dut gauza
oso diferente bat Kalin, Kolonbian: ‘Tejiendo sororidades’ Kultur
Etxeko ‘Maria Magdalena’ taldea, beste emakume batzuei kemena hartzen
eta autoritatez jabetzen laguntzen dien emakumeen kolektiboa. Ikusi egin
behar da Biblia nola erabili eta maneiatzen duten!
Emakumearen papera, Elizan, aldatuko ote
den galdetuta, honela azaldu zuen bere iritzia: Frantziskok lortzen badu
gauza batzuk aldatzea, horrek asko lagunduko du. Baina bere
antropologiari ez diot irizten oso ezberdina aurreko Aita
Santuenarengandik. Asko kezkatzen nahi oraindik ere “osagarritasunaz”
mintzatzen jarraitzeak. Behar dena da utz diezagutela helduak izaten eta
erabakietan parte hartzen; izan ere, oraingoz emakumeak ez gaude,
Elizan, dagokigun tokian.
Karl Rahner teologo ezagunak zera esan
zuen: «Eskrituretan ez dut aurkitzen inolako eragozpenik emakumezkoak
ordenatzeko» Kulturala eta koiunturala da. Baina, ordenatuz gero,
kontsakratzeko ahalmenak hau darama berekin: gobernatu eta
komunitatearen biziari buruz erabakitzeko ahalmena. Harago joan behar
da; egitura administratiboen erreformak hau ere eskatzen du:
apaiz-ministerioaren erreforma.
No hay comentarios:
Publicar un comentario