Arteako San Martin ermitean mezea |
Hona hemen Juan Manuel Etxebarriari esker bere Euskal urtea ohituraz betea liburuaren atal barri bat. Oso osorik liburuan bertan aurkitu daiteke bere lana azaroari eskainia. Guk hona gora behera batzuk dakarguz.
Hilabete honi eskeinitako atala luzea danez, zati bitan emon dogu, hona bigarrena:
San Martin, txarribodak eta ikatzgintza,
Eskerrik asko Manu!Más artículos de la serie Urtaro clic aquí.
4.-
SAN MARTIN TXARRI SASOIA
Euskal
Herriko baserrietan, abereak haztea ekintza garrantzitsua izan da beti.
Abereetariko
batzuk, hazi, loditu eta jateko erabiltzen izan dira, batez ere, txarria,
axuria, ardia, ahuntza, untxia, eta hegaztiak. Ganadu nagusia ere bai ospakizun
handietarako edo zezina egiteko.
Jatekoz
gainetiko guztiak, saldu egiten ziran eroslearen bere beharrizanetarako.
Basurdeak |
Abere
hilketak urtean zeharko sasoi ezberdinetan egiten ziran. Esate baterako,
axuriak eta auntxumeak udaberrian hilten ziran, ardia eta txarria udazken edo
negu hasieran eta hegaztiak nahinoiz.
Azaroaren
hamaikan San Martin ospatzen dugu eta txerriaren aroan sartzen gara. Garai hau
eta ekintza hau esaeraz beterik daukagu. Hona hemen batzuk: “ Txarri guztiei
heltzen jake San Martin eguna”; Zerririk ez bada tegian, koiperik ez
zartagian”; “ Zerria hildako urtea eta ezkondutakoa onenak”; “ Txarria dana
aprobetxatzekoa”; “Txerriaren bizitza, ona baina laburra”; etab.
Txarri-hiltzearen
inguruan dana da poza, bai etxeko eta bai auzokoen artean. Auzokoek ere parte
hartzen dabe txarria hiltorduan eta txarriboda ederrek ospatu ere bai. Hortik
aparte, auzokoei odolosteak oparitzeko ohitura egon da beti eta horregatik
esaten da odolostea barritsua dela, eta batzuren eskua beti hobea.
Inon
diran kontuak ere kontatzen ziren txarribodetan eta bat aipatzearren, hauxe
jazoera barregarria hau egingo dugu:
BIZKAIKO TXARRIARI KANTA
Famatu egin da “ Uztarri”-ren bederatzi bertsoko abesti barregarri hau.
Goazen beste barik bertsootara:
“ Motibo bat nigana
dago etorria
esplikatuko banu
txit parregarria:
Bizkaian egin dute
prueba berria
kutxilorikan gabe
hiltzeko txerria;
erakutsi diote
istilu gorria”.
“ Bi familiak zuten
nolabait hazia
erdi banan jateko
kendu nahi bizia;
abilak egundaino
beti malezia
lau lagunen artean
zer agudezia!
Behintzat eskapatzeko
izan du grazia.”
“ Familia hori nor dan
nahi dezute jakin?
Bi gizon eta bi andra
beren izenekin:
gizona bat Pepetxo
ta bestea Antolin
emakumeak berriz
Ana eta Katalin;
laurak ere bazuten
nahikoa zeregin”.
Mazoarekin jo du
Pepetxok buruan,
txerria gelditu zan
hilaren moduan;
erretzen para zuten
lastoaren suan,
polainak jaso ditu
sutu dan orduan,
diabruak harturik
ihesi da juan.
Bizkarra erreta ta
golpea buruan,
Jaungoikoak badaki
aer ikusi duan;
erioa ihesi
bere enpeinuan,
sartu zan kainuan,
gero bilatu dute
gurringa soinuan.
“ Zuek emakumeak,
hemen egin kargu,
abiatzen danian
gogotikan heldu;
guk beste aldetikan
zaituko degu,
lehen bezala lastoa
sutuko diogu,
azeriaren gisan
aterako degu.”
Egingo nuke apostu
aditu dedanez,
ez dirala antojatzen
aurten urdai janez;
gaizki gelditu dira
txerririk hil gabez,
behatzak txupatzeko
alibiorik ez,
olioa beharko
koipearen ordez.
Garizuma santua
izanagatikan
ez daukate pekatu
egin bildurrikan;
auzotik ez badator
erregalorikan,
inolan ezin hausi
bijiliarikan;
aurten ez dute haiek
bulda beharrikan.
Artorik apenas du
etxean ikusi,
egunean bi aldiz
asunak egosi;
beste aziorikan
ez zuten merezi,
argala den medioz
joan da ihesi,
hurrengoan hobeto
gizendu ta hazi.”
DEABRUARI
SAMARTINEN HAMABI EGIAK
Esaten
dabe, antzina, hauek barregarri antzak ez zirela gauza onak be eta batzutan
abadearen esana egin barik maldizinoka be hasten zirala, berba motzak esan ahal
ez dirala be, maldizino-hotsean. .
Eta
baten seguru, hor ez dakit ba nok be arima ofrezidu ei eutson deabruari galondo
beharrak egitearren baina damutu egin ei zan eta horrez ganera Samartinen
hamabi egiak esan behar izan zituen bere arima salbatuko baeban. Honan hasi ei
zen:
Samartin
esan egik bat
Gure
Jauna bera dok bat berak salbatuko gaitik.
Samartin
esan egik bi
Erromako
altarak bi, gure Jauna bera duk bat, berak salbatuko gaitik.
Samartin
esan egik hiru
Hiru
trinidadeak hiru, Erromako altarak bi, gure Jauna bera duk bat, berak salbatuko
gaitik.
Samartin
esan egik lau
Lau
ebangelistak lau, hiru trinidadeak hiru, Erromako altarak bi, gure Jauna bera
duk bat, berak salbatuko gaitik.
Samartin
esan egik bost
Jesukristoren
bost llagak bost, lau ebangelistak lau, hiru trinidadeak hiru, Erromako altarak
bi, gure Jauna bera duk bat, berak salbatuko gaitik.
Samartin
esan egik sei
Sei
zeruko izarrak sei, Jesukristoren bost llagak bost, lau ebangelistak lau, hiru
trinidadeak hiru, Erromako altarak bi, gure Jauna bera duk bat, berak salbatuko
gaitik.
Samartin
esan egik zazpi
Zazpi
sakramentuak, sei zeruko izarrak sei, Jesukristoren bost llagak bost, lau
ebangelistak lau, hiru trinidadeak hiru, Erromako altarak bi, gure Jauna bera
duk bat, berak salbatuko gaitik.
Samartin
esan egik zortzi
Zortzirak
dira zeruak, zazpi sakramentuak, sei zeruko izarrak sei, Jesukristoren bost
llagak bost, lau ebangelistak lau, hiru trinidadeak hiru, Erromako altarak bi,
gure Jauna bera duk bat, berak salbatuko gaitik.
Samartin
esan egik bederatzi
Bederatzi
ordenamentuak, zortzirak dira
zeruak, zazpi sakramentuak, sei
zeruko izarrak sei, Jesukristoren bost llagak bost, lau ebangelistak lau, hiru
trinidadeak hiru, Erromako altarak bi, gure Jauna bera duk bat, berak salbatuko
gaitik.
Samartin
esan egik hamar
Hamar
mandamentuak, bederatzi ordenamentuak, zortzirak dira zeruak, zazpi
sakramentuak, sei zeruko izarrak sei, Jesukristoren bost llagak bost, lau
ebangelistak lau, hiru trinidadeak hiru, Erromako altarak bi, gure Jauna bera
duk bat, berak salbatuko gaitik.
Samartin
esan egik hamaika
Hamaika
mila angeruak, hamar mandamentuak, bederatzi ordenamentuak, zortzirak dira
zeruak, zazpi sakramentuak, sei zeruko izarrak sei, Jesukristoren bost llagak
bost, lau ebangelistak lau, hiru trinidadeak hiru, Erromako altarak bi, gure
Jauna bera duk bat, berak salbatuko gaitik.
Samartin
esan egik hamabi
Hamabi
apostoluak, hamaika mila angeruak, hamar mandamentuak, bederatzi ordenamentuak,
zortzirak dira zeruak, zazpi sakramentuak, sei zeruko izarrak sei, Jesukristoren
bost llagak bost, lau ebangelistak lau, hiru trinidadeak hiru, Erromako altarak
bi, gure Jauna bera duk bat, berak salbatuko gaitik.
Samartin
esan egik hamahiru
Ez
dok hamahiru, marti-oilarrak joten dok munduan, aingerutxoak zeruan!
5.- IKAZGINTZA
Burdinolak sortu eta garatu ahala, ikazgintzak bultzada handia hartu eban Euskal
Herrian, harik eta mineral-ikatza edo beste erregai batzuk agertu arte.
Kontaketa bizi-bizi honen penak eta nekeak jaso beharrean, gai honi lotuta
dagoen kantu famatu batera joko dugu:
IPIÑABURUKO ( ZEANURI) LEKU ALTUAN
“ Ipiñaburuko leku altuan
Undurragaren buruan,
ikazginagaz ezkontzen danak
ez dau zentzunik buruan.
Atzo goizean prebentau eta
gaur naroazu basora
leku txarrean egineko egurrak
aterazoten bidera.
Harezpe baten ezarri eta
negarra far-far altzora,
abadearen lapikotxoa
etorri jatan gogora.
Abadearen lapikotxoa
txikerra baina gozoa
ikazginaren lapikotxoa
handia baina harroa.
Ipiñaburuko parrokia. Zeanuri |
No hay comentarios:
Publicar un comentario