Agate Deuna: bizitza eta koplak: Juan Manuel Etxebarria: Urtaro 04

Hona hemen Juan Manuel Etxebarriari esker bere Euskal urtea ohituraz betea liburuaren beste atal bat. Oso osorik liburuan bertan aurkitu daiteke bere lana otsailari eskainia. Guk hona Agate Deunari buruzko gora behera baztuk eta koplak dakarguz. Eskerrik asko Manu!

Agate Deuna: bizitza eta koplak: Juan Manuel Etxebarria

   

Gaur egun, Agate Deuna folklore kutsuko jaitzat hartzen bada ere, jatorriz, kristau kutsuko ospakizuna dogu, otsailaren bostean.

Martiri hau, patronatzat hartu zan Euskal Herrian eta bere bizitza kantatzen dogu bertso-kopletan Agate Deuna bezperan, otsailaren lauean.

Agate Deuna, Siziliako Katanian sortu zan hirugarren mendearen erdi ingurumarian. Aldi haretan, Quintiano agintariak, emaztetzat hartu nahi eban Agate neska ederra, baina horretarako kristautasunari uko egin behar eutson eta Agatek ez eban onartu. Quintianok, zigortu eta hil egin eban. Gerora, VI. mendetik aurrera, santa honek indar handia hartu eban Afrikako iparraldeko kristauen artean eta gero asko zabaldu Mediterraneo inguruko herrietara.

AGATE DEUNA KANTUAN ETXERIK ETXE

Diman

Usadio hau, ume, gazte eta heldu taldeetan ezagutzen da Euskal Herrian zehar. Ohituraz aparte, agilandoa lortzea da gaur egungo helburu nagusia. Batzen dana, batzuetan benefizentziarako izaten da, horra hor esaterako Arratiako koru famatua, baina gehienetan beste era bateko ospakizuna egiteko. Jantzi bereziak eroaten dira egun horretan.

Doinuak ere era askotakoak erabiltzen dira, melodia hutsetik hasi eta polifoniarartekoak, instrumentuak ere bitarteko direla. Kantuen erritmoa makilaz egiten da.

Etxerik etxe edo herririk herri kantatzen diran bertso edo kopletan, Agate Deunaren bizitzaz aparte, tokian tokiko pertsona esanguratsuenari begirako bertsoa ere kantatzen da, aginaldo hobea lortzeko. Eta hori bai, han hor hemengo kantaldi bakoitza egin aurretik, galdera hau egiten da: Kantatu ala errezatu? Jakina, etxe batzuetan, zergatik hargatik, nahiago izaten dabe errezatzea, batez ere hilbarriren bat edo egonez gero. Aginaldoa bardin emoten da.

Bertsio ugari dago, baina bat aipatzearren, Zeberioko Manu Ayesta herri bertsolariaren bertsioetariko bat aipatuko dogu. Abesti mota honeetan, euskalkiak nahastea oso normala da, nahiz eta gero hitz egiteko norbere euskalkia erabili.

AGATE DEUNA ( Zeberioko bertsioa. A. Zavalaren Auspoa 259an jasoa) 

1)

Bedeinkatua izan dedilla

etxe onetako gentea

pobre ta umilde dabizanentzat

badute borondatea

Santa martirik maitea

dago errukiz betea

berak alkantzau ta emon daizkula

osasuna eta bakea.

2)

Santa Ageda. Zeanuri

Libertadea eskatzen deutsat

etxeko printzipalari

S. Agedaren alabantzarik

kantatutzera nator ni.

Graziak ipini deutsaguz

santa bedeinkate oni

onen fedean bizi gaitezan

osasunez eta ongi.

3)

Nok esango dau zer pasau zuan

munduan S. Agedak

lenda biziko azotaduta

kendu eutsezan bularrak

Gorrotoaren indarrarekin

gentilen biotz gogorra

instante baten zabaldu jakon

gorputz guztian odola.

4)

Santa au preso sartu zanean

zan milagro bat andia

zeruetatik bajatu jakon

Jaungoikoaren argia.

Milagro ikaragarria zan

santa onen alegria

S. Pedrok berak kuratu eutson

santa oni gorputz guztia.

5)

Borroka gogor oiek diñaude

ilgo da gaurko gaubean

len beizan firme billatu euden

santa au biramonean

esan eutsoen euren onean

nai bozu(badozu) gure legean

bestelan presentatuko zara

Quinsianoren aurrean.

6)

Berriz enperadore onek dino

eroateko argana

dontzella gazte orren biotza

len bezain firme darama.

Jaun zerukoak emana dauka

orain berak ein dauana

zer amodio andia eukan

gure Jaungoikoagana.

7)

Soldadu batek galdetzen deutso

zergaitik dagon ixilik

adoraikezu eure jaungoikoa

egon nai bozu (badozu)bizirik

itzori ondo aditu eta

Santak diñotse bakarrik

nik adoratzen dodana baño

ez dago gizon besterik.

8)

Zer balorea eraman euden

etsai gaiztoan aurrera

umildadezko bere begiak

itzuli ziran lurrera

Emperadore kruel-kruela

an beti beren legera

arraztaka ta desonraturik

atera bedi kalera.

9)

Orduan erantzun eutson berak

Jaungoikuari graziak

baña borrego gentil gaiztoak

zauden gorrotoz josiak

Santaren fede bizi-bizia

Jaunaren probidentzia

lurrak ikara egin euan ta

arritu ziran guztiak.

10)

Jaun aundi bat etorri zan ara

ikara aren puntuan

enperadore aren lagun bi

azpian artu zituan

ikusirik an orduan antxe

aiek alako moduan

ze milagroak gertatu ziran

santa onekin munduan.

11)

Bedian

Iltzen egoan orduan bera

Jesusi deiez eguan

orain gloriak gosatzen dago

angeruekin zeruan.

Zeruan dala eukiko dogu

Santa Ageda goguan

bere bizitza kontatutzeko

kanta-kantari moduan.

12)

Kristau deboto batzuek bertan

euden bere gorpua artu

Kataniako ziudadian

baita bere enterratu

kristaua, konsideratu

au onela zan gertatu

karidadea ematen dunai

berak eingotso(egingo deutso) pagatu.

13)

Adios orain esaten dogu

santa onekin batean

urte ontxu bat pasau dagigun

osasunagaz bakean

pobre umildiaren artean

beti erruki gaitean

karidadeak lagunduko dau

zeruetako atean.

SANTA AGEDA OSTEKO IZENDAPENAK AGINALDO BILA

AGURRA NOR ZER DANARI

Etxe bakoitzean bertso bardina abestu beharrean, ezberdinak egiten ziran eta egokiena aukeratu nagusi edo seinalatu bakoitzarentzat eskuzabaltasuna lortze bidean. Hona hemen bat edo beste bakoitzetik.

NAGUSIARI

1

Errotapian arria dago

aren ganean txoria

etxe onetako nagosi jauna

propietario andia

propietario andia eta

diru askoren jaubia

guri limosna emongo deusku

eun erleko  bat barria.

2

Laño artean izarra

erreka munan lexarra

etxe onetako nagusi jaunak

urregorrizko bizarra.

Urregorrizko bizarra eta

urrezurizko samea

errealbikoz egina dauka

eleizarako bidea.

ABADEARI

1

Izar ederrak zeruan dagoz

mundua argitutzeko

etxe onetako abade jauna

erlegiñoa zaintzeko

Aita santua Erroman dago

Jesukristoren ordeko

jauna berori eskogituta

dago aren lekureko.

2

Etxe onetako abade jauna

ondo ona ta noblea

jauna berorrek esplikatzen dau

Jesukristoren legea

Jesukristoren legea eta

eleiza amaren ordea

jauna berorrek zabalduko dau

zeruetako atea.

ALKATEARI

Alkate onak erri askotan

batean eta bestian

Zeberiokua langorik ez dao(dago)

bat bera bere  Bizkaian

tabernan meatz allegatzen da

eleizan aal dauanian

jaun ori ona dala guk letxe

dakie mundu guztian.

NAGUSI JAUNA EGON EZEAN.

Gradurik gradu notadutzen da

mundu onetan gentea

nagosi jaunik ez dan lekuan

lelengo etxeko andrea.

ETXEKO ANDREA NOTATUTZEKO

1

Eder intxaurren kordena

guk olan dogu ordena

etxeko andrea notadutzeko

nagosiaren urrena.

2

Okaran gorri betea

aurten da zure urtea

errealtxu bi emon ezkero

badozu borondatea.

ETXEKO ANDREARI

1

Etxe onetako andrea

leku oneko alabea

ortxe bidean konsultau gara

zelan dan limosnerea.

Esku batean dirua dakar

bestean lukainka parea

altzoa bere gora dakar da

an be dozena arrautzea.

2

Ortxe soloan madari

erramak ditu gora adi

etxe onetako etxeko andreak

Ama Brijiña dirudi.

Bere arpegiak egin eiten dau

espillu bat legez argi

enbra eder ta galantagorik

ez da mundura etorri.

ALARGUNARI

Armarioan sagua

ari begira katua

etxe onetako  etxeko andrea

alargun bedeinkatua.

Bere senarra gizon ona zan

egoanean munduan

orain gloriak gozatzen dago

Santa Agedagaz zeruan.

ZALDUN GAZTEA NOTATZEKO

Arantza baltzak orria txiki

punta aldera loratsu

orain emendik gura genduke

zaldun gaztea notatu.

ZALDUN GAZTEARI

1

Ortxe goitxuan iturri

ura txorrotik etorri

etxe onetako zaldun gazteak

amalau urre txintxarri

Amalau urre txintxarrirekin

zazpi damaren eguzki

guzti orreri gitxi eretxita

geiago ditu merezi.

2

Argi ederrak asko daoz baina

eguzkia da nagusi

etxe onetako zaldun gazteak

aren argia dirudi

bere arpegia argi ta eder

danok eiten du(dogu) ikusi

zaldun gazte ta ederragorik

amak ezin leike azi.

SEME-ALABEI

Ortxe goitxuan ardiak dagoz

mendian arran soñuan

etxe onetan seme-alabak

eskonduteko moduan

euron doteak andiak dira

danok dakigun moduan

seme-alabok ezkonduteko

askok gura dauz munduan.

DAMA GAZTEARI

1

Damatxu gazte preparadea

gorputzez ondo arteza

zure arpegia esan lei dala

jardin bateko larrosa.

Gorputzez ondo linda ta eder

berbaikunean donosa

zulako dama gazte-gazterik

erri onetan bat ez da.

2

Damatxu gazte konponidea

zeure kolore gorria

zeure matrailla iruditzen jat

klabeliñaren orria.

Klabeliñaren orriarekin

larrosa maiatzekoa

zeuri begira ementxe gagoz

damatxu biotzekoa.

TXIKERRENA NOTATZEKO

1

Ortxe ortuan aza bi

batak bestea dirudi

etxe onetako txikerrentxuak

urre kurtzea dirudi.

2

Etxe onetako txikerrentxuak

edertasunak ugari

bere arpegi eder orretan

meresi dituz mosu bi.

TABERNERUARI

Geuri entzuten ementxe dauka

taberna onetan gentea

eta guk ondo kantau eiteko

zarratuta du (dogu) samea

samea freskatu egiteko

utsituta dao botea

len baiño len ba  bete eiguzu

taberneratxu maitea.

AZKEN ESKARIA

1

Orain nai dogu amaitu

txarto esanak parkatu

eskerrik asko ta urte askotan

osasunagaz pasatu.

LIMOSNARIK EMOTEN EZ DAUANARI

Erbia dago azatzan

erbikumea babatzan

etxe onetako u(ga)zaba jauna

samarañoko kakatzan.

Belea dabil atxean

beretzat zori gatxean

arantza baltza sartuko al jako

atzeko zulo baltzean.